Guglielmo Marconi (1874-1937)

Guglielmo Marconi urodził się 25 kwietnia 1874 r. w Bolonii jako syn ziemianina Giuseppe i Irlandki — Annie z domu Jameson. Kształcił się prywatnie w Bolonii i Florencji. Od 1887 r. uczęszczał do szkoły technicznej w Livorno. Interesując się fizyką i elektrotechniką poznał prace Maxwella, Lodge i Hertza, który odkrył, że przeskok iskry między elektrodami powoduje periodyczne oscylacje. Marconi przeczuwał, że mogą one przenosić użyteczne sygnały.

Gdy nie zdał egzaminu wstępnego na Uniwersytet w Bolonii, zajął się eksperymentami elektrycznymi, wbrew życzeniom ojca, który chciał by służył w marynarce. Ich sąsiad, prof. Augusto Righi, pasjonując się telegrafią bezprzewodową, pozwolił mu korzystać z laboratorium na Uniwersytecie w Bolonii. Twierdził jednak, że bez naukowych podstaw nie można poważnie zająć się tym problemem. Mimo tych ostrzeżeń, Marconi zaczął eksperymentować na strychu ich domu Villa Grifone, w roku 1894. Być może nieznajomość teorii, jego zdolności do eksperymentowania oraz intuicja pozwoliły mu osiągać sukcesy, bowiem jego pomysły, uważane przez autorytety za nierealne, czasem udawały się. Stosując prymitywne urządzenia, osiągnął w 1895 r. pierwszy sukces: uruchamiał w sąsiednim pomieszczeniu drogą radiową dzwonek elektryczny. Jego geniusz polegał na tym, że potrafił wykorzystać w zupełnie nowy sposób istniejące urządzenia, jak iskrownik Hertza, Koherer Branly'ego, klucz Morse'a, antenę Popowa budując z nich nadajnik i odbiornik.

Jesienią 1895 r. udało mu się przesłać po raz pierwszy sygnał (literę S w alfabecie Morse) poza dom. Teraz cały wysiłek zwrócił na zwiększenie zasięgu przesyłania. Stwierdził, że lepsze warunki odbioru można uzyskać z anteny pionowej zakończonej cylindrem z blachy, przy zakopaniu drugiego końca z taką blachą w ziemi. Niedługo zasięg ten zwiększył do 2,4 km. Wtedy zwrócił się do rządu o subsydiowanie jego prac. Jednak odmówiono mu pomocy uznając, że jego wynalazek nieznacznie tylko ulepsza istniejący telegraf przewodowy.

Rozżalony tą decyzją udał się w 1896 r. do Anglii, gdzie przy pomocy kuzyna (Henry Jameson Davis) opatentował w czerwcu aparaturę nadawczo-odbiorczą telegrafu bez drutu. Jego wynalazkiem zainteresowała się poczta brytyjska, udzielając mu znaczącego poparcia. 27 lipca 1896 r. odbył się w Londynie publiczny pokaz jego wynalazku: sygnał nadany z dachu gmachu Poczty Głównej odebrano w odległym o 300 m gmachu. Była to pierwsza zarejestrowana wiadomość przesłana drogą radiotelegraficzną. Powodzenie dalszych pokazów i zainteresowanie się tym wynalazkiem Marynarki oraz szeregu przedsiębiorstw spowodowało założenie w 1897 r. Towarzystwa Akcyjnego Wireless Telegraph and Signal Co. (od 1990 r. Marconi's Wireless Telegraph Co) dla jego rozwoju.

W celu uniknięcia powołania w 1987 r. do służby wojskowej we Włoszech zamierzał zmienić obywatelstwo na brytyjskie. Jednak po interwencji ministra Marynarki został symbolicznie kadetem marynarki stacjonującym w Londynie jako attache wojskowy w ambasadzie włoskiej w Londynie, bez obowiązków służbowych. W tym roku zorganizował pokaz dla rządu włoskiego, przesyłając sygnał z portu w La Spezia na oddalony o 19 km okręt wojenny.

W dniach 20-22 czerwca 1898 r. przekazał reportaż z regat jachtowych ze statku do redakcji "Irish Daiły Express" w Dublinie na odległość 16 km. W 1899 r. przesłał sygnały przez kanał Brystolski w Anglii na odległość 14 km, a następnie przez kanał La Manche z South Foreland k. Dover w Anglii do Wimereux k. Boulogne (ok. 50 km). W listopadzie przesłał z morza do gazety New York Herald wyniki regat jachtów o puchar Ameryki. Był to jego wielki sukces w USA, który spowodował założenie Towarzystwa Akcyjnego American Marconi Company.

Doświadczenia swe prowadził ze stacji usytuowanej na Wyspie Wight. Działanie swej aparatury zademonstrował królowej Wiktorii i księciu Albertowi, w roku 1898. Poszukując miejsc do uzyskania największego zasięgu, wzniósł kilka stacji na płd.-zach wybrzeżu Anglii. W 1900 r. powstało Tow. Akc. “Marconi International Marine Communication Co" dla łączności ze statkami. W tym roku uzyskał patent nr 7777 na “ulepszenie aparatów dla telegrafii bezprzewodowej" umożliwiający jednoczesną pracę kilku stacji na różnych frekwencjach.

Zasięg radiostacji Marconiego stale wzrastał, ale jego obsesją było przesłanie sygnału przez Atlantyk. Ze względu na kulistość ziemi i fakt prostoliniowego rozchodzenia się fal radiowych autorytety uznały, że może osiągnąć zasięg do ok. 300 km. Nie zważając na to przystąpił do prób. Przeniósł w maju 1900 r. stację z Wyspy Wight, na cypel Poldhu w Konwalii, a stację odbiorczą zbudował w St. Johns w Nowej Fundlandii. 12 grudnia 1901 r. odebrał w St. John's nadany przez stację w Poldhu o mocy 12 kW na fali 366 m sygnał literę “S" (3 kropki w kodzie Morse). Była to wielka sensacja w skali światowej i stanowiła początek kolosalnego rozwoju radiotelegrafii. Z późniejszych badań wynika, że fala 366 m nie mogła mieć zasięgu ok. 3000 km i Marcom odebrał jedną z jej harmonicznych, ale nie umniejszą to jego zasług.

Jego system zastosowano w marynarce angielskiej i włoskiej. W 1902 r. odbierał na okręcie sygnał z odległości 1125 km w dzień i 3200 km w nocy. Opatentował detektor magnetyczny o większej czułości niż koherer Branly i przesłał kompletną wiadomość z Glace Bay w Nowej Szkocji i z Cape Cod, USA do Poldhu.

18 stycznia 1903 r. prezydent USA Teodor Roosevelt i król Anglii Edward VII wymienili historyczne depesze. W latach 1902-1905 udoskonalił poziomą antenę kierunkową i zapoczątkował transatlantycką stałą wymianę depesz. W 1905 r., stosując jako detektor diodę lampową, znacznie zwiększył zasięg i słyszalność telegramów.

Nastąpiła era nawiązywania łączności radiotelegraficznej między odległymi punktami ziemi lub przedzielonymi morzami, m.in. Bari (Włochy) i Avidari (Czarnogóra), w 1907 r. Glace Bay USA i Clifden (Irlandia). W 1910 r. w Buenos Aires odebrał wiadomość nadaną w Clifden (9700 km) na falach o długości 8000 m. W 1912 r. ulepszył nadajnik iskrowy patentując Timed spark dla generowania ciągłej fali. W 1914 r. prowadził próby ze stosowaniem generatora lampowego.

W czasie I wojny światowej zmobilizowany jako porucznik (od 1915 kapitan, a od 1916 komandor marynarki) był odpowiedzialny za łączność radiotelegraficzną wszystkich włoskich sił zbrojnych. W 1916 r. pracował nad systemem łączności krótkofalowej i antenami kierunkowymi z reflektorami do wysyłania wąskiej wiązki fal w określonym kierunku, by utrudnić przechwytywanie depesz przez nieprzyjaciela. Dla fal o długości 15 m uzyskał zasięg 30-160 km. W 1917 r. był członkiem misji sprzymierzonych w USA, które przystąpiły do wojny, a w 1919 r. członkiem sygnatariuszem delegacji na konferencję pokojową w Wersalu.

W 1918 r. przesłał pierwszą radiową wiadomość z Anglii do Australii. W 1919 r. przeprowadził pierwszą transmisję radiofoniczną, a w 1920 r. transmisję muzyki z Londynu. W tym czasie mieszkał i pracował na jachcie “Elettra", gdzie miał doskonałe laboratorium. W 1923 r. z nadajnika krótkofalowego l kW w Poldhu odbierał sygnały na jachcie w odległości 2250 km. Udowodnił, że komunikacja na falach krótkich z antenami kierunkowymi wymaga mniejszej mocy nadajników, a daje większy zasięg i lepszą słyszalność niż na falach długich. Towarzystwo Marconi otrzymało w 1924 r. od poczty brytyjskiej kontrakt na ustanowienie stałej łączności krótkofalowej z krajami Wspólnoty. Pierwsze łącze kierunkowe Anglia-Kanada uruchomiono w 1926 r.

Prowadził także próby z falami rzędu 0,5 m., uzyskując jeszcze lepsze rezultaty. W 1932 r. zainstalował system radiotelefoniczny między Watykanem a letnią rezydencją papieża w Castel Gandolfo.

W roku 1909 otrzymał wraz z prof. Braunem nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki za rozwój telegrafii bez drutu. W okresie 1902-1914 otrzymał liczne najwyższe ordery i medale: angielskie, amerykańskie, rosyjskie, włoskie i inne, otrzymał godność honorowego obywatela Rzymu (1903), został senatorem (1914) i markizem (1929). Został doktorem h.c. wielu uniwersytetów i członkiem honorowym wielu towarzystw naukowych, m.in. SRP (1922) i SEP (1931).

Z małżeństwa (1905) z Beatrice O'Brien, córką barona Inchiquin, Irlandką, było troje dzieci: Degna, Giulio i Gioia. Po unieważnieniu tego związku w 1927 r. ożenił się z księżną Marią Krystyną Bezzi-Scali de Roma, z którą miał córkę Marię Elettra. Zmarł 20 lipca 1937 r. na udar serca.

Źródła: Historia SEP 1919-1959 (fot), W-wa 1959; SEP Zesz. historyczny nr 1 W-wa 1994; Historia Elektryki Polskiej. t.1 W-wa. 1976; Britannica edycja polska (Poznań 2001); Collier's Encyclopaedia (N.Y. 1958); Dicionary of Worid Biography, The 20-th Century, vol. VIII Chicago. (1999); Grande Dizzionario Encyclopedico UTET (1970); Wielka Encyklopedia PWN; Marconi D.: My Father Marconi 1962 (kilka wydań w różnych językach).

Zbigniew Białkiewicz
Sylwetki członków honorowych SEP,
Spekrum nr 4-5, 2005 r.