Jędrzejów, historia herb m. Jędrzejowa

Jędrzejów - miasto powiatowe, obecnie liczy ok. 18 tys. mieszkańców, ma następujące dane:
- położenie geograficzne: 20°18'E / 50°39'N, 38SW od Kielc,
- kod pocztowy 28-300 do 28-310,
- tel. kierunkowy: 0-41.

Krótka historia m. Jędrzejowa:

 Historia Jędrzejowa sięga czasów rzymskich - świadczą o tym znaleziska archeologiczne, m.in. liczne monety rzymskie. Do początku XII wieku miejscowość nazwana później Jędrzejowem była osadą o nazwie Brzeźnica z kościołem pod wezwaniem św. Wojciecha, która należała do rodu Jaksów-Gryfitów.

1140 r. - Janik i Klemens herbu Gryf ufundowali klasztor, do którego Janik Gryfita - późniejszy arcybiskup gnieźnieński - sprowadził do Brzeźnicy konwent cysterski z francuskiego opactwa Morimond w Burgundii. Była to 21 filia tego opactwa.
1149 r. - klasztor OO. Cystersów podniesiono do rangi opactwa. Było to pierwsze na ziemiach polskich opactwo cysterskie. Prawdopodobnie w tym czasie, osadzie Brzeźnica nadano nazwę Jędrzejów. Herb Gryfitów jest herbem Jędrzejowa. Dawną nazwę wsi Brzeźnica zachowała rzeczka przepływająca przez miasto.

1218 r. - do wspólnoty zakonnej OO. Cystersów w Jędrzejowie wstąpił biskup krakowski Wincenty Kadłubek (po rezygnacji z biskupstwa). Zmarł w roku 1223 i został tu pochowany. Był historiografem i kronikarzem, autorem Kroniki polaków, pierwszym Polakiem, który napisał książkę. Przebywał w opactwie cystersów przez ostatnie 5 lat swego życia (1218 - 1223) spisując kroniki swoich czasów. Przypuszcza się, że w Jędrzejowie powstała czwarta księga Jego dzieła "Kroniki Polaków" (Chronica Polonorum) - cenne dzieło źródłowe opisujące naszą historię do początków państwa polskiego. Został beatyfikowany w 1764 r.

1271 r. - Jędrzejów otrzymał prawa miejskie, nadane osadzie przyklasztornej przez Bolesława Wstydliwego, księcia krakowskiego.
1439 - opat Nieustęp nadaje jędrzejowskim mieszczanom prawo do wystawienia ratusza na rynku, sukiennic, postrzygalni i wagi miejskiej.
1470-1480 - kosztem rajców miejskich i mieszczan jędrzejowski wybudowano kościół pod wezwaniem św. Katarzyny (obecnie św. Trójcy).
1510 - król Zygmunt Stary odnawia przywilej miejski i nadaje prawo cotygodniowych targów i trzech jarmarków w roku.
1576 - zjazd szlachty, która opowiedziała się za elekcją Stefana Batorego na króla Polski.
1607 - zjazd rokoszan pod wodzą Mikołaja Zebrzydowskiego.
1705 - wielki pożar miasta.
1764 - beatyfikacja Wincentego Kadłubka, którego doczesne szczątki spoczywały w Jędrzejowie.
1794 - w klasztorze OO. Cystersów spotkali się Tadeusz Kościuszko i książę Józef Poniatowski.
1795 - miasto znalazło się pod zaborem austriackim.
1809 - miasto znalazło się w Księstwie Warszawskim.

1815 r. - m. znalazło się w Królestwie Polskim (zabór rosyjski).
1819 - kasata klasztoru cysterskiego w Jędrzejowie.
1862 - ukaz carski o równouprawnieniu Żydów zapoczątkowuje żywiołowe osadnictwo żydowskie w mieście.
1870 - odebranie praw miejskich przez władze rosyjskie za poparcie powstania styczniowego.
1885 - uzyskanie połączenia kolejowego dzięki uruchomieniu kolei iwanogrodzko-dąbrowskiej przebiegającej przez Jędrzejów.
1908 - z inicjatywy Franciszka Adamowicza i Feliksa Przypkowskiego w Jędrzejowie powstaje Kasa Pożyczkowo-Oszczędnościowa.
1914 - do Jędrzejowa wkracza I Kompania Kadrowa Józefa Piłsudskiego.
1915 -1918 - Jędrzejów pod okupacją wojsk austriackich.
1915 - rozpoczęcie budowy kolejki wąskotorowej.
1916 - Jędrzejów odzyskał prawa miejskie.

1918 - odzyskanie przez Polskę niepodległości; odbudowa polskich władz w Jędrzejowie, pierwszym starostą został z ramienia Rady Regencyjnej - Władysław Wielowiejski.
1918 - z inicjatywy Gustawa i Władysława Saryusz Bielskich, Bogusława Kozłowskiego, Edwarda Łuszczkiewicza, Władysława Piotrowskiego i Władysława Wielowiejskiego powstał Zwišzek Ziemian i Bank Ziemski.
1926 - powstaje Bank Rolniczo-Przemysłowy.
1937 - oddanie od użytku szpitala powiatowego.
1939-1945 - okupacja niemiecka.
1962 - rodzina Przypkowskich przekazuje zgromadzone zbiory na własność państwa polskiego; daje to początek Państwowemu Muzeum im. Przypkowskich.
1973 - uroczystości 750-lecia śmierci Wincentego Kadłubka, pod przewodnictwem kardynała Karola Wojtyły.

Jeszcze w średniowieczu Jędrzejów stał się ważnym ośrodkiem handlowym, a w wiekach XVI i XVII - ośrodkiem politycznym, miejscem zjazdów szlachty małopolskiej. Dynamiczny rozwój opactwa cysterskiego został zahamowany w połowie XVI w. przez reformację. Po 1580 r. klasztor odzyskał swoje dawne znaczenie. W XVI i XVII w. Cystersi wyraźnie oddziaływali na miasto i najbliższą okolicę. Zajmowali się uprawą roli, hodowlą bydła i owiec, posiadali młyny i warsztaty tkackie. Zakonnicy prowadzili szkołę początkową oraz własne studium filozoficzno-teologiczne. W latach 1807-1815 zakonnicy prowadzili szkołę podwydziałową. W 1819 r. opactwo zostało skasowane dekretem cara Rosji Aleksandra I.
W 1856 r. administrator diecezji kieleckiej M. Majerczak przekazał klasztor ojcom reformatom. Za czynne poparcie powstania styczniowego (1863) na konwent spadły nowe represje, od 1864 r. klasztor znajdował się pod nadzorem carskiej policji i w 1870 r. reformaci zostali usunięci z Jędrzejowa. W gmachu poklasztornym władze rosyjskie umieściły seminarium nauczycielskie (1872) jako jedno z narzędzi rusyfikacji społeczeństwa polskiego.
W wyniku starań o odnowienie pocysterskiej parafii podjetych od początku XX w., biskup kielecki A. Łosiński stworzył nową parafię pod wezwaniem bł. Wincentego Kadłubka (1913), która do 1945 r. prowadzona była przez księży świeckich. Cystersi powrócili do Jędrzejowa w 1945 r. W 1953 r. prymas Polski Stefan Wyszyński podniósł klasztor do stopnia samoistnego przeoratu, a w 1990 r. w miejsce przeoratu wskrzeszono opactwo.

 

Zabytki Jędrzejowa:

 -- opactwo OO. Cystersów (XIII w.),
-- gotycki kościół parafialny Świętej Trójcy (XV w.),
-- rynek z zabytkowymi domami z XVI i XVII w.,
-- Państwowe Muzeum im. Przypkowskich.

Najwspanialszym zabytkiem Jędrzejowa jest opactwo cystersów leżące ok. 2 km na zachód od Rynku. Klasztor jędrzejowski znany jest miejscem wiecznego spoczynku biskupa krakowskiego, historiografa, mistrza, kronikarza Polaków - Wincentego Kadłubka.

Zespół klasztorny opactwa cystersów zawiera fragmenty z przełomu XII i XIII w. Do dzisiaj zachowały się jedynie fragmenty późnoromańskiej bazyliki, która była dziełem warsztatu cysterskiego z XIII w. Zasadnicza bryła kościoła klasztornego (pod wezwaniem Wniebowzięcia N. Marii Panny, św. Wojciecha i bł. Wincentego Kadłubka) powstała w epoce baroku, dlatego ten styl architektoniczny współistnieje z elementami romańskimi, gotyckimi i renesansowymi:
- kościół NMP i św. Wojciecha z XIII w. został przebudowany w XV w., zawiera barokową fasadę, wspaniałe barokowe polichromie - dzieło Andrzeja Radwańskiego z lat 1734-39 i wyposażenie późnobarokowe,
- w ołtarzu głównym kościoła (z 1731r.) znajdują się relikwie bł. Wincentego Kadłubka,
- okazałe tabernakulum, wybitne dzieło sztuki złotniczej, zostało wykonane przez Kaspra Ksawerego Stipeldeya w Augsburgu ok. 1766 r.,
- przy wejściu do zakrystii znajduje się gotycki nagrobek figuralny kasztelana krakowskiego Pakosława z Mstyczowa (1319).
- są zachowane dwa skrzydła starego klasztoru, późnobarokowa dzwonnica i stary ogród klasztorny otoczony murem z basztami,
- organy w klasztorze OO. Cystersów w Jędrzejowie należą do najważniejszych zabytków sztuki organowej (1 | 2 ) w Polsce. Na organach jędrzejowskich są wzorowane słynne organy w Oliwie.

 Organy jędrzejowskie są znakomitym instrumentem i jednocześnie dziełem sztuki, łączą w sobie elementy stylu późnobarokowego i rokoka. Znawcy określają je jako arcydzieło polskiej sztuki organmistrzowskiej. Instrument powstał w latach 1745-1754, zbudowany przez organmistrza Józefa Sitarskiego, ma 42 głosy. Organy mają cztery klawiatury ręczne. Stół gry wbudowany jest w podstawę prospektu. Czwarta klawiatura jest wysuwana spod manuału i pełni funkcję transponującą o ton wyżej, co jest niezwykle rzadko spotykanym rozwiązaniem. Kute w brązie klucze rejestrowe są unikalne w Europie. Traktura organów jest mechaniczna, a wiatrownice - klapowo-zasuwowe - są obecnie zasilane dmuchawą elektryczną. Wszystkie oryginalne rozwiązania mechaniczne instrumentu zachowały się do dziś w stanie niezmienionym. Kute w brązie klucze rejestrowe nie mają odpowiedników na świecie.
Dźwiękiem tego znakomitego instrumentu rozkoszują się melomani podczas Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Organowej i Kameralnej. Festiwal ten odbywa się w Jędrzejowie w lipcu i sierpniu, co roku. Jest organizowany od 1993 r. z inicjatywy Roberta Grudnia - organisty z Radomia. Dotychczas gośćmi festiwalu byli artyści o sławie międzynarodowej z Polski, Europy i Stanów Zjednoczonych, m.in.: - słynni organiści - Roman Perucki, Mario Duella, Ferdinand Klinda, June Kean, Alessandro Bianchi, - skrzypek Konstanty Andrzej Kulka, - wiolonczelista Wolfgang Panhofer, - oboista Tytus Wojnowicz, - soliści: Wiesław Ochman, Teresa Żylis-Gara oraz chór "Poznańskie Słowiki" pod batutą profesora Stefana Stuligrosza.

Kościół parafialny Świętej Trójcy, gotycki z XV w. z polichromią renesansową i barokową.

W nachylonym rynku zachowały się zabytkowe domy z XVI i XVII w.

W domu Przypkowskich mieści sie obecnie Państwowe Muzeum im. Przypkowskich zawiearjące: unikalny zbiór zegarów słonecznych i przyrządów astronomicznych z XV-XX w, bogaty księgozbiór, dział apteczny i inne działy.

 

Więcej informacji o Jędrzejowie.